Het eiland Madeira
Madeira is een vulkanisch eiland, 7 miljoen jaar geleden ontstaan, midden in de Atlantische Oceaan. Het ligt 600 km ten westen van Marokko. Gemiddeld is de temperatuur 21º C. Madeira wordt ook wel het ‘eiland van de eeuwige lente’ genoemd. Beroemd om de prachtige natuur, de bloemen en de unieke wijnen.
Het eiland
Madeira ligt 600 km ten westen van de Marokkaanse kust en 900 km ten zuidwesten van Portugal. Het eiland meet 57 km van oost naar west en 22 km van noord naar zuid. De hoofdstad in het zuiden is Funchal (Funchal betekent “venkel”). Madeira bestaat uit een archipel, een keten van eilanden, ontstaan door vulkanen. Bij Madeira horen ook de eilanden Porto Santo, Ilhas Desertas en Ilhas Selvagens.
Klimaat
Madeira wordt het “Eiland van de Eeuwige Lente” genoemd. Het klimaat is subtropisch en zeer gelijkmatig. In het zuiden is het vrijwel altijd aangenaam warm, nooit heet: gemiddeld 24 ºC in de zomer en 17 ºC in de winter. In het noorden en hoog in de bergen kan het een stuk koeler zijn. ‘s Winters ligt er soms sneeuw op de bergtoppen.
De warmte op Madeira wordt veroorzaakt door de zuidelijke ligging (Funchal ligt op 32º NB) en door de hete winden uit de Sahara, die vooral in het zuiden aankomen. De koude golfstroom rondom Madeira verkoelt het weer, vooral in het noorden. Daardoor is er vaak mist in de bergen en in het noorden. Er valt 500 mm regen aan de zuidkust en 3000 mm regen in het noorden. Bekijk het huidige weerbericht
Landschap
Madeira heeft een grillig berglandschap. Door de zeer steile hellingen is slechts een klein deel van het eiland geschikt voor landbouw. Pico Ruivo is met 1862 meter de hoogste berg. De combinatie van warmte en veel vocht van de oceaan maakt dat het overal op Madeira groen is. De hoogste klif is de Cabo Girao, op een spectaculaire 589 meter!
Bloemen, varens en bomen
Madeira is een echt bloemeneiland, het hele jaar bloeien er bloemen, waarvan velen heerlijk geurend, zoals aloë en brem in het voorjaar, oleander en frangipane in de zomer, lelies en venusschoen in de herfst en winter en bougainville, en hibiscus het hele jaar door. Er zijn 67 soorten varens. Ook groeien er veel eucalyptus-bomen, wilde olijven, sinaasappelbomen en kurkeiken. Het “laurasilva” (laurierbos) van Madeira is door Unesco tot werelderfgoed verklaard.
Kaart van Madeira
Klik op de kaart om Madeira in google maps te zien.
Geschiedenis van Madeira
1418: de ontdekking van Porto Santo
In 1418 voer Bartolomeu Perestrelo over de Atlantische Oceaan, om de Afrikaanse kust te onderzoeken. Een razende storm dreef het schip uit koers, en ze dobberden enkele dagen doelloos rond, tot er een eiland opdoemde waar ze konden schuilen. Dat werd Porto Santo genoemd, de heilige haven, omdat ze daarmee gered waren. In de verte nam de bemanning een ander eiland waar, dat ze gingen verkennen in het daarop volgende jaar.
1419: de ontdekking van Madeira
In 1419 zetten de Portugese zeevaarders Joaõ Gonçalves Zarco, Tristão Vaz Teixeira, en Bartolomeu Perestrelo hun eerste voet aan wal op ‘Ilha da Madeira’ wat ‘houteiland’ betekent. Al dat bos werd niet gezien als een zegen of rijkdom, het eiland moest klaar gemaakt worden voor bewoning en landbouw. Voor dat doel werden de bossen platgebrand, en die eerste brand duurde maar liefst 7 jaar! Er was daarmee wel een hele vruchtbare bodem ontstaan. De eerste kolonisten waren familieleden van de ontdekkers, gevolgd door Portugese adel. Tegelijkertijd werden gevangen en slaven aan het werk gezet om Madeira begaanbaar te maken en de landbouw op te zetten. Dat was gevaarlijk werk op steile hellingen.
De eerste wijnbouw
De opdrachtgever voor de ontdekkingsreizen was Enrique el Navegador. Hij reisde zelf ook naar Madeira en in 1445 besloot hij dat er wijnbouw op Madeira moest komen. De eerste druivenstokken kwamen uit Kreta: de ‘Malvasia Cândida’. Dit suikerrijke druivenras wat vooral gebruikt wordt om zoete wijnen te maken, vinden we overal rond de middellandse zee, in Portugal en nu nog steeds op Madeira. Lange tijd had de druiventeelt echter nog geen betekenis.
15e en 16e eeuw: rietsuiker
In het begin van de 16e eeuw was Madeira uitgegroeid tot de grootste rietsuikerproducent én de grootste rietsuikerexporteur ter wereld. Verspreid over het eiland stonden naar schatting 50 suikermolens, die bij elkaar 80.000 ‘arrobas’ per jaar produceerden, aardewerken potten met een inhoud van 15 kg suiker. Maar door concurrentie uit Brazilië, waar de Portugezen veel grootschaliger en goedkoper rietsuiker produceerden, nam de productie op Madeira snel af, en kwam de wijnbouw op als alternatieve bron van inkomsten.
Levadas
Rond 1550 werden de eerste lavadas aangelegd: lange kanalen in de bergen, die het water van het natte noorden naar het droge zuiden brengen. In totaal zijn er 2150 kilometer levadas, waarvan 40 km in tunnels. Deze kanalen hebben de landbouw overal in het zuiden van Madeira mogelijk gemaakt. De levadas moeten onderhouden worden: rotsblokken en aarde van aardverschuivingen, omgevallen bomen en bladeren moeten worden verwijderd. Daartoe zijn er naast de levadas paden voor onderhoud aangelegd. Nu zijn er voor de toeristen op deze paden 300 km levadas-routes uitgezet waar men kan wandelen door de spectaculaire natuur: langs watervallen, door eucalyptusbossen, en soms langs steile hellingen.
17e eeuw: De grote zeereizen
In de 17e eeuw zeilden de Portugezen de hele wereld over. In hun reizen naar India, Noord-Amerika en Brazilië werden wijnen als ballast meegenomen. Tijdens de lange reizen in de tropen raakten de wijnen verhit en na aankomst thuis bleek de kwaliteit verrassend genoeg sterk verbeterd! Deze wijnen werden VdR, Vinho da Roda genoemd, ‘wijnen van het wiel’ omdat ze de hele reis in beweging waren. Na een zeereis van vaak wel 2 jaar kregen ze het stempel RV – Ritornaviagem, ofwel terug van de lang reis. Vanaf de 18e eeuw werden de wijnen versterkt met alcohol. Daardoor bleken ze onbeperkt houdbaar.
18e eeuw: de Gouden Eeuw van Portugal
Aanvankelijk was Madeira een onversterkte wijn, net als port en sherry. Het waren vooral de Engelsen, Portugezen en Italianen die deze wijnen verhandelden en verscheepten. Onderweg op de zeilboten konden de wijnen nogal eens konden bederven. Zij ontdekten dat de toevoeging van ‘aguardente’, gedestilleerde alcohol, de wijnen beschermt. Zodra de wijn meer dan 15% alcohol bevat sterven alle micro-organismen af: gisten, schimmels, en bacteriën. Aanvankelijk liet men voor de toegevoegde alcohol rietsuiker vergisten en distilleren (in feite een soort rum). Omdat dit de smaak van de wijn beïnvloedt werd later alleen druiven-distilaat toegestaan, een vrijwel zuiver distillaat van 96%. Gemiddeld wordt Madeira versterkt tot 17 % alcohol, sommige wijnen wat hoger.
Estufas
Door het lange reizen in de warme tropen verbeterden de wijnen, maar in 1794 bedacht Pantaleão Fernandez het eerste estufagem-systeem: in plaats van wijnen de wereld door te sturen kun je ze ook laten rijpen op een warme plaats. “Stufa” is Portugees voor stoven. In een groot vat vindt een snelle rijping plaats van ten minste 3 maanden op gemiddeld 45 ºC.
Madeira wijn: geliefd bij de groten der aarde
Beroemde Amerikaanse presidenten en politici waren gepassioneerde Madeira-wijn drinkers, zoals George Washington, John Adams, Thomas Jefferson en Benjamin Franklin. Het tekenen van de onafhankelijkheidsverklaring van Amerika op 4 juli 1776 werd afgesloten met een glas Malmsey Madeira. Van George Washington wordt gezegd dat hij een pint Madeira per dag dronk. Dat is ongeveer een halve liter! Shakespeare, Napolen en Churchill waren grote Madeira liefhebbers. Er is nog een mythe over de Duke of Clarence, die bij zijn executie in de Londen Tower ervoor koos om verdronken te worden in een vat Madeira. Dat leek hem het ideale einde..
19e eeuw: rampspoed door ziektes
De invoer van Amerikaanse druivenstokken zorgden voor de introductie van een aantal verwoestende druivenstok-ziektes. In 1851 ontstond de eerste meeldauw (oïdium), een schimmelziekte. De druiven raakten bedekt met een wit poeder en stierven af. Later werd de remedie hiertegen gevonden: spuiten met zwavel. In 1912 arriveerde de valse meeldauw, een nog veel schadelijker ziekte, te bestrijden met zwavel en koper.
Tussendoor, in 1872, verscheen de meest dramatische ziekte die ooit de wijnbouw geteisterd heeft; de druifluis ofwel Phyloxera Vastatrix, wat betekent: de Vernietiger. De phyloxera boort gaatjes in de wortelstok, waarna de druif leegbloedt. Net als in heel Europa ging zo ongeveer de hele wijnbouw verloren. De oplossing werd gevonden door Amerikaanse wijnstokken te importeren die wel bestand zijn tegen deze druifluis: zij kunnen de gaatjes in hun wortelstelsel ‘repareren’. De wijnen hiervan worden ‘Vino Americano’ genoemd. Het probleem van deze oplossing was, dat de wijnen van Amerikaanse druivenstokken slecht smaken: ‘foxy’, te omschrijving als overmatig geparfumeerd en dierlijk.
Uiteindelijk is er een echte oplossing gevonden door de druivenstokken van Madeira te enten op Amerikaanse onderstokken. De onderstokken zijn resistent tegen phyloxera en de ent geeft het ras, de gewenste druiven.
1869: opening Suez-kanaal
In 1869 werd het Suez-kanaal geopend, waardoor de reis van West-Europa naar India 7.000 km korter was geworden. Madeira lag niet meer op de grote zeevaart-routes, en de verkoop van wijn nam zo dramatisch af dat ze ‘forgotten island wines’ genoemd werden. In deze periode verloren veel met name Britse wijnmakers de moed, ze verkochten hun bedrijf en verlieten Madeira.
20e eeuw: Madeira als kookwijn
Een groot deel van Madeira wijn werd gemaakt met de estufagem-methode, de snelle verhitting, gemaakt van de tinta negra druif. Deze wijnen mogen na 3 jaar op de markt komen. Rond de eeuwwisseling stonden Madeira wijnen wereldwijn vooral bekend als kookwijn, te gebruiken in stoofschotels en sauzen. Gelukkig zijn producenten doorgegaan met het produceren van premium kwaliteit madeira.
